Reflectie op RES-voortgangsrapportages

Dit najaar vinden opnieuw bestuurlijke gesprekken plaats, nadat in de zomer RES-regio's hun voortgangsrapportages publiceerden. Tegelijkertijd is er volop aandacht voor afstandsnormen bij windturbines, kleurt de netcongestiekaart nog steeds rood, en worstelen regio’s met de vraag hoe voldoende duurzame opwek gerealiseerd kan worden om te voorzien in de energiebehoefte van wonen, werken en mobiliteit. 

De opgave in TWh heeft geleid tot een sterke groei van zon- en windenergie in het Nederlandse energiesysteem. Deze groei heeft echter ook de grenzen van het systeem zichtbaar gemaakt – zowel ruimtelijk als energetisch.

Opwek staat niet op zichzelf in het energiesysteem en kan niet onbeperkt blijven groeien. Door pieken te beperken en een breed aanbodprofiel samen te stellen, ontstaat op meer momenten toegang tot hernieuwbare elektriciteit. 

Daarom is het noodzakelijk om in te zetten op effectieve opwek. Bewuste keuzes in vorm, hoeveelheid, locatie en tijd maken het mogelijk om:

• Opwek te combineren met andere functies in de ruimte
• Opwek beter in te passen in het elektriciteitsnet.

Zo ontstaat balans tussen vraag en aanbod en een gebiedsgerichte koppeling op wijk-, regionaal en landelijk niveau. 

De RES-voortgangsrapportages laten zien dat netcongestie een rem zet op de realisatie van projecten. Tegelijkertijd tonen regio’s zich bereid om te experimenteren met netbewuste oplossingen zoals energiehubs en cable pooling. 

Slimme combinaties van vraag en aanbod en optimaal gebruik van bestaande infrastructuur bieden kansen om het net buiten piekmomenten beter te benutten. Voorbeelden hiervan zijn: 

- het aansluiten van opwek achter een bestaande grootverbruiker,

- de combinatie van wind en zon,

- of het inzetten van batterijen bij opwekkers.

Deze oplossingen vragen bestuurlijk lef en innovatieve oplossingen. Dit betekent varen op minder zekere aannames. Het vraagt dat de lokale overheid, de netbeheerder en het bedrijfsleven zich kwetsbaar durven opstellen. 

Congestieonderzoeken tonen aan dat extra capaciteit beschikbaar komt als gebruikers flexibel vermogen aanbieden. Netbeheerders onderzoeken hogere belasting van netten (tot 150%) en bieden nieuwe contractvormen aan, zoals het standaard aanbod en de uitrol van Real Time Informatie (RTI). 

Wij roepen RES-regio’s op om ruimte te maken voor netbewuste oplossingen zoals cable pooling, energiehubs en opslag. Tegelijkertijd is realistische communicatie nodig: deze oplossingen bieden niet altijd een antwoord op lokale ambities.

Windenergie is een onmisbaar onderdeel van een robuust energiesysteem. Het vult zonne-energie aan, vooral ’s nachts en in de winter. Het draagt bij aan lokale opwek die netverzwaring voorkomt. Wind biedt kansen voor balans in de energiemix en kan, in combinatie met zon en opslag, bijdragen aan flexibiliteit.

Politieke aandacht voor wind groeit, maar besluitvorming over milieunormen blijft achter. Netbeheer Nederland pleit samen met o.a. brancheverenigingen voor werkbare normen voor geluid en slagschaduw, in plaats van generieke afstandsnormen (Wind op Land is essentieel onderdeel van de energiemix | Netbeheer Nederland). Er moet ruimte blijven om de belangrijke rol van wind in het energiesysteem te borgen en het is dus onwenselijk als er een slot wordt gezet op windontwikkelingen.  

Hoewel wind formeel geen congestieverzachter is, kan het via netbewuste koppelingen – zoals achter bestaande aansluitingen of in combinatie met opslag – bijdragen aan het vrijspelen van ruimte voor de inpassing van woningbouw en bedrijvigheid. Wind is een essentieel onderdeel in een goed gelegde lokale energiepuzzel, waar vraag en aanbod zo goed op elkaar zijn afgestemd. 

Maak als RES-regio tijdige en duidelijke keuzes voor wind op land en koppel deze aan concrete vraag, zoals bedrijventerreinen of logistieke hubs. Dit maakt ruimtelijke inpassing mogelijk en voorkomt dat projecten onnodig worden geblokkeerd.

Veel regio’s worstelen met de ruimtelijke inpassing van energieprojecten. Integratie met andere domeinen zoals mobiliteit en warmte is nog beperkt. De Kamerbrief over netcongestie benadrukt het belang van ruimtelijke afstemming en beleidscoherentie tussen overheden en netbeheerders. 

De energietransitie vraagt om een integrale benadering waarin elektriciteit, warmte, mobiliteit en ruimtelijke ordening samenkomen. Wij pleiten voor gebiedsgerichte energievisies waarin infrastructuur en ruimtelijke keuzes hand in hand gaan. Dit vraagt om structurele samenwerking tussen netbeheerders en ruimtelijke ordenaars op alle schaalniveaus.

Deze verbinding tussen ruimte en energie wordt op dit moment gelegd in veel RES-regio’s. Het  staat ook centraal in de samenwerking en producten vanuit het nieuwe Nationale Programma Energiesystemen.

De komende jaren wordt het elektriciteitsnet op veel plekken uitgebreid. Niet alle uitbreidingen zijn in 2030 gereed. De investeringsplannen van netbeheerders kijken tien jaar vooruit, waardoor 2040 steeds nadrukkelijker in beeld komt. 

In de scenario's van Netbeheer Nederland wordt duurzame opwek gepositioneerd als essentieel onderdeel van een toekomstbestendig energiesysteem. Elektrificatie en duurzame gassen vullen elkaar aan om CO₂-reductie te realiseren.

Voor stakeholders zoals netbeheerders, overheden en marktpartijen zijn deze scenario’s relevant omdat ze richting geven aan:

• Investeringskeuzes
• Beleidsvorming
• Samenwerking

Deze scenario’s helpen om risico’s op over- of onderinvesteringen te beperken. 

RES-rapportages tonen dat veel regio’s hun ambities voor 2030 niet volledig halen door netcongestie. Dit pleit voor een bredere horizon, waarin 2030 een belangrijke tussenstap is. 

Wij roepen RES-regio’s op om samen met netbeheerders een regionale doorkijk naar 2040 te maken, waarin gezamenlijke doelen, ruimtelijke kaders en maatschappelijke draagkracht worden meegenomen. Zo kunnen we gezamenlijk richting geven aan een toekomstbestendig energiesysteem.

Kortom: duurzame lokale opwek zal verder groeien. Maar niet vanzelf en niet vanzelfsprekend ook effectief.

Overheden, marktpartijen en netbeheerders moeten opwek niet als doel op zich zien, maar als onderdeel van een passend energiesysteem. Wind heeft daarin nu al de beste papieren, en zal samen met opslag steeds meer de stabiele basis vormen voor verdere groei.

Vanwege de impact van duurzame opwek en de noodzaak van een integrale benadering, dragen netbeheerders graag bij aan duidelijke gebiedsgerichte energievisies en de bijbehorende uitbreidingsopgave van het energienet.