Uit Net NL#39: LAN: alle hens aan dek

Het in december gepresenteerde actieprogramma is een zeer brede verzameling geworden van landelijke en regionale oplossingen voor netcongestie. Tegelijkertijd op veel niveaus verbeteringen doorvoeren, gaat helpen om ook op langere termijn het hoofd te bieden aan problemen met het overvolle stroomnet. Die problemen zijn echter zó ernstig, dat ze niet even snel opgelost worden. Die waarschuwing gaf speciaal coördinator Ben Voorhorst nadrukkelijk mee bij de presentatie van ‘zijn’ actieprogramma.

Voorhorst (voormalig directeur bij TenneT) werd door minister Rob Jetten aangesteld, nadat TenneT vorige zomer meldde dat het hoogspanningsnet in Limburg en Noord-Brabant vol zit. Voor zowel leveren als afnemen betekende dat een voorlopige stop op nieuwe en zwaardere aansluitingen voor bedrijven en instanties. Samen met betrokken partijen zocht en vond Voorhorst meer ruimte op het overvolle elektriciteitsnet in Noord-Brabant en Limburg. De aanpak in de zuidelijke provincies vormde de opmaat voor het Landelijk Actieprogramma Netcongestie (LAN).

Zo’n landelijk programma is hoognodig, want ondanks investeringen van vele miljarden door de netbeheerders komt structurele congestie in regionale netten al vaak voor. Door elektrificatie is er steeds meer vraag naar netcapaciteit. De zeer sterke stijging van energieprijzen, na het begin van de oorlog in de Oekraïne, bracht die trend in een versnelling. Gevolg: het net raakt vol en op steeds meer plekken in Nederland ontstaan wachtrijen voor nieuwe of zwaardere netaansluitingen voor zonneparken en grote bedrijven.

Het omvangrijke actieprogramma laat zien dat er nog veel verbeteringen mogelijk zijn in de aanpak van het vernieuwende energiesysteem. Het laat ook zien dat de betrokken partijen daarbij geen mogelijkheid onbenut willen laten. De boodschap van het LAN is glashelder: alle hens aan dek, want zelfs mét forse investeringen en een slimme aanpak ontstaan de komende jaren situaties waarin netcapaciteit schaars is.

Er is dan ook geen enkele discussie over het gegeven dat netbeheerders het net zo snel mogelijk moeten verzwaren. ‘Sneller bouwen’ is daarom de titel van het eerste actiepakket in het LAN. ‘Sterker sturen’ en ‘Vergroten van flexibele capaciteit’ zijn de overige actiepakketten, die zich richten op andere, eveneens onmisbare aspecten van efficiënt netgebruik. NetNL peilde de kijk erop van VNG, ACM en VNO-NCW.

Thijs Kuipers, VNG: “Bij de bouw van infrastructuur voor energie moeten de publieke belangen zwaar meewegen, vindt de VNG. Vanuit bijvoorbeeld een energy board kunnen gemeenten in samenspraak met de provincie afwegen welke netuitbreidingen in een regio voorrang moeten krijgen. Niet alles kan tegelijk, en bij de keuzes die voorliggen spelen publieke belangen een grote rol. Verduurzamen we eerst industrie? Moet er eerst een woonwijk gebouwd worden? De netbeheerder kan daarbij aangeven wat de keuzes betekenen voor investeringen, net-efficiëntie en duurzaamheid – de technische aspecten. Dan kunnen gemeenten en provincies, ook vanuit het PMIEK (Provinciaal Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat, red.), knopen doorhakken bij pijnlijke keuzes. Dat is nou eenmaal de kern van politiek: verdelen van de schaarste. Die verantwoordelijkheid ligt bij democratisch gelegitimeerde overheden.

Bestuurlijke regie

Over die bestuurlijke regie worden nu afspraken gemaakt in het kader van het PMIEK, dat in april aan de minister wordt aangeboden. Op provinciaal niveau worden energy boards ingericht en ook bij de RES-regio’s in het land ontstaat in toenemende mate het besef dat het energiesysteem in samenwerking goed moet worden ingevuld.

Daarbij staat de VNG ook open voor het actiepunt om actiever beleid te voeren om grond te verwerven, zodat de aanleg van infrastructuur sneller kan verlopen. De infrastructuur voor energie wordt steeds meer sturend, onze ruimtelijke planners zijn daar steeds meer van doordrongen en houden daar ook steeds meer rekening mee. Netbeheerders weten bij concrete projecten ook heel snel de betreffende wethouder te vinden. Ik krijg in elk geval maar weinig klachten over onoverkomelijke obstakels.

Geen tekentafeloplossingen

Standaardisatie kan daarbij helpen om de aanpak te versnellen. Een vaste grondprijs voor infrastructuur is lastig, want grond in Amsterdam is nou eenmaal duurder dan in Noordoost-Groningen. Maar we kunnen wel een eenvoudige procedure afspreken waarmee we veel sneller een grondprijs kunnen vaststellen. En er zijn meer mogelijkheden: in Horst aan de Maas, waar ik wethouder ben, heeft Enexis ervoor gekozen om altijd dezelfde maat transformatorhuisje in de wijken te plaatsen. Met voldoende capaciteit voor de toekomst, altijd met dezelfde dimensies. Dat maakt het werk voor iedereen makkelijker.

Tot slot wil ik benadrukken dat dit geen kwestie is die je alleen vanaf de tekentafel oplost. Netbeheerders en gemeenten weten allebei hoe ingewikkeld het is om afspraken van papier ook in de praktijk te realiseren, in de straat, als je kabels legt. Dit is een zaak van lange adem en het is goed dat ook provincies en het ministerie zich dat realiseren.”

Dennis Holtrop, Autoriteit Consument & Markt: “Voor het verminderen van netcongestie op korte termijn ziet de ACM een sterke rol voor congestiemanagement, zoals de onlangs gewijzigde netcode elektriciteit beschrijft. Met die netcode ontstaan meer mogelijkheden voor netbeheerders om marktgebaseerd congestiemanagement toe te passen, waarbij gebruikers een vergoeding krijgen om op bepaalde momenten het net niet te gebruiken. We volgen die toepassing nauwgezet en voeren constructieve gesprekken met netbeheerders en afnemers. Netbeheerders moeten congestierapporten opstellen en afspraken maken met hun afnemers. We denken dat hier méér mogelijk is dan nu wordt aangenomen om ruimte te maken op het bestaande elektriciteitsnet.

Het net kan met die maatregelen door meer partijen gebruikt worden, zonder dat de piekbelasting toeneemt. Contracten met capaciteitsbeperking zijn voor netbeheerders effectieve middelen om de schaarse netcapaciteit optimaal te benutten. Zeker als zij hierbij de zogenoemde vluchtstrook op het net inzetten. Netbeheerders zouden beide maatregelen vaker kunnen toepassen.

Soms tegengestelde belangen

Twee andere aanpassingen zijn alternatieve transportrechten en – deels daaraan gelieerd – herziening van de tariefstructuren, waarbij netgebruikers lagere kosten betalen als ze het net op bepaalde tijden niet of efficiënter gebruiken. Dat is belangrijk en nodig, maar complex, met soms tegengestelde belangen. Daarom willen we hierin weloverwogen en met oog voor die belangen stappen zetten. Vandaar onze consultatie over alternatieve transportrechten, waarvan de resultaten binnenkort openbaar worden.

Bij een aantal LAN-acties is de ACM afhankelijk van voorstellen van Netbeheer Nederland. Inhoudelijke afstemming is daarbij van belang. We kunnen een codevoorstel voortvarend in behandeling nemen, als we tijdig weten wanneer het komt en in het voortraject al kunnen aangeven waar verduidelijking nodig is. Daarnaast is daadkracht nodig. We veranderen onderdelen van een systeem dat al jaren functioneert en voor iedereen bekend is. Toch moeten we stappen zetten. De ACM moet bij wijzigingen zorgen voor een objectieve en transparante afweging van de verschillende belangen, en zorgen dat de werking en consistentie van het systeem als geheel geborgd is.

Stapsgewijs

We kiezen voor een stapsgewijze implementatie van nieuwe regelgeving. Misschien ontstaat er dus niet in één keer een perfect systeem, maar wordt er wel sneller meer mogelijk. Van de nieuwe regels voor congestiemanagement zien we al de eerste resultaten. Er zijn codevoorstellen in behandeling, zoals die voor bepaalde (non-firm, red.) transportrechten in congestiegebieden en, in aantocht, differentiatie naar tijd bij het landelijk hoogspanningsnet (static time of use). ACM kan ook zelf voorstellen initiëren. Grote wijzigingen in de tariefstructuur vergen onderzoeks- en implementatietijd. De effecten daarvan zie je pas daarna.”

Suzanne Klaassen, VNO-NCW: “Dagelijks krijg ik een paar mailtjes en telefoontjes van ondernemers die geen of geen zwaardere aansluiting krijgen op het net. Daar worstel ik zelf ook enorm mee. Bedrijven staan in de actiemodus om te verduurzamen en nu komt dat tot stilstand. Het gaat in het LAN dus niet over abstracte beleidsvoornemens, maar om de dagelijkse praktijk van ondernemers – mensen die door willen met hun bedrijven. En over de duurzame sector, met zonnevelden en windmolens. Daarom is het waanzinnig dat zoveel partijen hier de schouders onder zetten. Die netcongestie is echt een groot probleem.

Essentie van het LAN-actiepakket ‘Vergroten flexibele capaciteit’ is voor VNO-NCW dat bedrijven weer zelf de regie kunnen pakken op hun energiehuishouding. Ze zijn nu wel erg afhankelijk van de netbeheerders. Als we met dit pakket meer flexibel netgebruik realiseren, verlichten we de druk op het net en kunnen we ook voor onszelf weer meer.

Kansen

We zien ook goede kansen voor energy hubs. Ondernemers kunnen dan op bedrijventerreinen bijvoorbeeld, netcapaciteit, opwek en verbruik delen. Bij Schiphol zie je bijvoorbeeld dat ontwikkelaar SADC (zie ook NetNL #37, pagina 8, red.) in zijn marketing benadrukt dat er netcapaciteit beschikbaar is. Door hun energy hub hebben ze dus nog ruimte beschikbaar. Dat is een aantrekkelijk model, zeker bij gemeenten die aan bedrijventerreinen geen grond meer uitgeven, omdat er toch geen aansluiting is.

Regelgeving knelt

Het is mooi dat ondernemers geholpen worden. Ze lopen tegen regelgeving aan. Dat knelt het meest bij het delen van stroom van zonnedaken. Buren mogen piekproductie van zo’n dak niet zomaar onderling verdelen. Dat is qua regelgeving lastig te realiseren, begrijp ik. Maar het kan wel wat simpeler. Ook voor dergelijke oplossingen hebben we dit actieprogramma.

Het is belangrijk dat onze achterban zich bewust wordt van de veranderingen in het energiesysteem. We gaan meer produceren met zon en wind, dus dan is het essentieel om dicht bij de opbrengst op piekmomenten meer energie te benutten en op luwe dagen minder. De laatste decennia hebben we die bedrijven juist gevraagd: maak alsjeblieft je verbruiksprofiel zo stabiel mogelijk. Nu vragen we het omgekeerde. Bedrijfsprocessen aanpassen gaat echt niet van vandaag op morgen. Bedrijven hebben nieuwe expertise nodig om dat anders te kunnen doen. Ga je elektrificeren en kun je daarbij je bedrijfsproces flexibeler inrichten, dan ben je – met de huidige hoge energieprijzen – ook weer spekkoper.”

MEER WETEN ?

 Zie website over Landelijk Actieprogramma Netcongestie.