Kies voor beter benutten van het elektriciteitsnet
Door de snelle elektrificatie van Nederland loopt ons stroomnet vol. We investeren miljarden in het uitbreiden van het net zodat we ook op momenten van de piekvraag kunnen leveren, maar die piekvraag komt vrijwel niet voor. In plaats van alleen maar uitbreiden, moeten we ook het huidige net beter benutten. Daar zijn keuzes vanuit de politiek voor nodig. Dan verdwijnen de lange wachttijden voor aansluitingen, houden we energie betaalbaar en kan Nederland en de economie weer vooruit.
Van een ‘koperen plaat’ los naar flexibel & slim
Tot nu toe gingen we ervan uit dat iedereen, overal, op elk moment onbeperkt stroom kan gebruiken: het zogeheten koperen plaat-model. Als we dat loslaten en accepteren dat soms even wachten of slim sturen nodig is, hoeft het net niet overbelast te raken. Dit vraagt om een systeem, waarin flexibel omgaan met energie de standaard wordt. *We moeten bestaande grootverbruikers beter helpen om te investeren in het flexibel maken van hun bedrijf. Aantrekkelijkere aanbiedingen vanuit de netbeheerders, betere subsidieregelingen en hardere afspraken.* We vragen de overheid om dit actief uit te leggen, zodat duidelijk is waarom dit eerlijker, slimmer en uiteindelijk goedkoper is voor iedereen. Een uitleg zoals de ‘spitsvrij’-campagne, maar dan voor het elektriciteitsnet.
Stuurbaarheid voor net-intensieve apparaten als norm bij huishoudens
Net-intensieve apparaten zoals warmtepompen, laadpalen, batterijen en zonnepanelen vragen veel van het elektriciteitsnet en zorgen voor piekbelasting. Als deze apparaten stuurbaar zijn, kunnen we pieken voorkomen. Daarom adviseren we om voor deze apparaten stuurbaarheid in wet- en regelgeving op te nemen en concessies te koppelen aan aantoonbare stuurbaarheid. Dit vraagt om een registratieplicht van net-intensieve apparaten en landelijke protocollen voor de aansturing en flexibilisering van EV-laders en zon-op-dak. Zo weten netbeheerders waar flexibiliteit kan worden ingezet en wordt flexibiliteit structureel ingebouwd zonder merkbaar comfortverlies voor de gebruikers.
Koppeling flexibel en netbewust gedrag aan subsidies
In de huidige SDE++ zitten nog subsidies aan projecten die bijdragen aan netcongestie. Advies is om na 2027 te komen tot een regeling Stimulering Flexibele Energie (SFE) waarin de impact op piekbelasting standaard wordt meegewogen. Bijvoorbeeld door non-firm contracten als referentie te gebruiken bij elektrificatieopties, alleen subsidies voor apparaten die meebewegen met de piekbelasting of energie besparen door isolatie. Ook gerichte CAPEX- of onrendabele topvergoedingen kunnen bedrijven helpen om te investeren in flexibele elektrificatie, duurzaam gas of waterstof.
Netbewuste bouwprincipes voor alle nieuwbouwprojecten
Het uitbreiden van de woningvoorraad terwijl het elektriciteitsnet vol is? Dat kan alleen door netbewust te bouwen, met energiezuinige ontwerpen die woningbouw mogelijk maakt binnen de grenzen van het elektriciteitsnet. Advies is om netbewuste nieuwbouw de standaard te maken en dit als voorwaarde op te nemen in het ontwerpen en aanbesteden van alle woningbouwlocaties. Het principe is simpel: hoe netbewuster er gebouwd wordt, hoe meer woningen gebouwd en aangesloten kunnen worden.
Netbeheerders hebben de wettelijke taak om te zorgen voor een goed functionerend energienet. Door de snel toenemende elektrificatie is het huidige elektriciteitsnet nu in iets minder dan 5% van de elektriciteitsvraag overbelast. Om dit op te vangen zijn we als netbeheerders genoodzaakt om de volledige elektriciteitsinfrastructuur te verzwaren.
Hiervoor investeren we op ongekende schaal: in 2024 alleen gaat het om al meer dan 8 miljard euro en dit loopt op tot 15,1 miljard euro per jaar rond 2040. Voor deze verzwaring gaat de komende decennia één op de drie straten open, komen er 50.000 nieuwe trafohuisjes bij, trekken we 100.000 kilometer kabels, maken we nieuwe bovengrondse hoogspanningsverbindingen en bouwen we talloze nieuwe transformatorstations.
Dit klinkt als een oplossing, maar dat is het niet. Alle manuren en miljarden moeten we nu investeren in het verzwaren van het net om de 5% piekbelasting te voorkomen. Het lukt ons niet om nieuwe elektriciteitsinfrastructuren en -aansluitingen tijdig te realiseren, waardoor wachttijden voor bedrijven en burgers snel oploopt. Naast uitbreiden van het net, is het daarom ook noodzakelijk dat we het bestaande elektriciteitsnet beter gaan benutten. Dit kan door verbeteringen door te voeren aan de vraagkant. Daar hebben we als netbeheerders geen instrumenten voor en geen invloed op: hiervoor is de overheid aan zet.
Als we de huidige netten niet beter gaan benutten door flexibel energieverbruik, lopen de pieken in het stroomverbruik verder op en zijn er steeds meer nieuwe netten nodig. Dat betekent dat de wachttijden voor bedrijven en huishoudens verder blijven oplopen tot vele jaren, met maatschappelijke schade van tientallen miljarden euro’s per jaar doordat woningbouw, bedrijventerreinen en verduurzaming vastlopen.
Een ander toekomstbeeld is mogelijk! Door flexibiliteit de norm te maken, benutten we het huidige elektriciteitsnet veel efficiënter en wordt het net stabieler. Een deel van de miljarden die nu nog voorzien zijn voor de verzwaring, kunnen we dan benutten om sneller nieuwe woningen, bedrijven en duurzame projecten aan te sluiten. Door flexibel met energie om te gaan, besparen huishoudens op hun energierekening – zonder dat het ten koste gaat van hun comfort. Bedrijven krijgen sneller toegang tot het net en kunnen concurrerend verduurzamen. Zo creëren we een energiesysteem dat niet alleen betrouwbaar en betaalbaar is, maar ook ruimte biedt voor groei en innovatie.
Tegelijk begrijpen we dat flexibiliteit in de praktijk niet vanzelfsprekend is. Veel bedrijven draaien continue productieprocessen die niet zomaar stilgezet kunnen worden, en investeren in flexibiliteit vraagt vaak grote bedragen vooraf. Dat zien we, en daar willen we als netbeheerders naast de ondernemer staan.
We willen samen met marktpartijen onderzoeken hoe flexibiliteit wél mogelijk wordt: met slimme contractvormen, technische ondersteuning en financiële regelingen die aansluiten bij de praktijk. Daarbij hoort ook dat de overheid bedrijven helpt met gerichte subsidies en investeringssteun, zodat de overstap naar flexibiliteit haalbaar wordt.
Alleen samen – ondernemers, overheid en netbeheerders – kunnen we deze stap maken. Zo bouwen we aan een energiesysteem dat werkt voor de bedrijven van vandaag én de economie van morgen.
Flexibel gebruik van de energienetten is een wezenlijk onderdeel van het nieuwe systeem, en essentieel om netcongestie tegen te gaan. Netbeheerders werken daarom aan alternatieve transportrechten die bedrijven meer flexibiliteit geven in wanneer en hoeveel stroom ze afnemen. Zo kan beschikbare netcapaciteit slimmer worden benut. Om huishoudens en kleine MKB-bedrijven ook te stimuleren (en belonen) om hun energieverbruik af te stemmen op de drukte op de stroomnetten, werken netbeheerders samen met energieleveranciers en de toezichthouder aan een nieuw tariefstelsel. In dit systeem wisselt het nettarief per dagdeel: goedkoper als het net rustig is, duurder bij piekbelasting. Zo wordt het aantrekkelijker om energie te gebruiken op rustige momenten, waardoor het net beter wordt benut en de kosten voor iedereen dalen.
In samenwerking met bedrijven en gemeenten lopen pilots met publieke laadpalen, bedrijven en batterijen. Die testen hoe flexibel verbruik en opslag het net kunnen ontlasten – en hoe gebruikers daar financieel van kunnen profiteren.
Tot slot verbeteren netbeheerders het inzicht in de lokale netbelasting, zodat we precies weten waar het net onder druk staat. Dat helpt om uitbreidingen slimmer te plannen en congestie te voorkomen.