Uit Net NL#36: Bedrijvenpark wordt energie-knooppunt

De 6,5 megawatt zonneweide bij bedrijvenpark Hessenpoort oogt nietig, in het decor van reusachtige vakwerkmasten die de hoogspanningslijnen van en naar de transformatorstations van TenneT en Enexis voeren, iets verderop. Maar het elektriciteits-net houdt geen gelijke tred met de veel snellere groei van duurzame stroomproductie. Dan is het idee van een energy hub snel geboren; Hessenpoort als knooppunt waar lokale opwek, conversie, opslag en gebruik van duurzame energie samenkomen. Deze zonneweide was een van de eerste, tastbare componenten van het lokale energiesysteem.

“Het Enexis-stopcontact voor Zwolle, Dalfsen, Staphorst en Zwartewaterland heeft momenteel een capaciteit van 100 megawatt en is nu volledig in gebruik,” vertelt Hessenpoorts parkmanager Ilse Sijtsema. “Pas in 2028 zijn de geplande extra transformatoren van elk 100 megawatt klaar voor gebruik. De opwekpotentie uit zonnedaken op ons bedrijventerrein is geraamd op maar liefst 180 megawatt. Voor Hessenpoort en omgeving is dat tussen de 450 en 550 megawatt uit wind en zon. Het net is daar dus nu nog niet klaar voor en biedt ook op de langere termijn niet de volledige oplossing. Het net is een déél van de oplossing, samen met efficiënt lokaal gebruik, opslag en conversie van de lokaal opgewekte energie. In samenwerking met de provincie Overijssel, de gemeente Zwolle, Waterschap Drents Overijsselse Delta en netbeheerder Enexis heeft Ondernemersvereniging Hessenpoort daarom besloten om serieus werk te maken van een energy hub.”

Met ‘serieus werk’ bedoelt Sijtsema onder andere een waterstofketen: productie, distributie en een compressie- en overslagpunt voor waterstof. “Op Hessenpoort zitten veel logistieke bedrijven en maar weinig grootverbruikers van elektriciteit. We blijven dus altijd meer stroom produceren dan we zelf verbruiken. Daarom heeft het idee om waterstof te gaan produceren zoveel potentie. Het overschot aan opgewekte stroom zetten we daarmee om in een energiedrager die we voor mobiliteit kunnen gebruiken. Het draagt ook bij aan een oplossing voor de netcongestie in het gebied én we stimuleren er de regionale circulaire economie mee: lokale partijen kunnen waterstof toepassen in hun wagenpark of industriële proces. Alleen al in de regio Zwolle gaan jaarlijks vele honderden miljoenen om in energie. Die miljoenen kunnen we beter inzetten voor onze eigen regio, dan laten wegvloeien naar elders”, aldus de parkmanager. Ze licht toe: “De initiatiefnemer van het waterstofonderdeel van de energy hub is een ondernemer in de weg- en waterbouw die graag de wereld een beetje mooier maakt. Tegelijkertijd ziet hij dat het toekomstperspectief voor zijn eigen onderneming ligt in zero emission. Zo wil hij bijvoorbeeld zijn eigen baggerschip ombouwen naar waterstof.”

De puzzelstukjes van de lokale energy hub schuiven steeds meer in elkaar. In het omliggende agrarische gebied van Hessenpoort worden zeer waarschijnlijk windturbines gebouwd, die momenteel nog stuiten op netcongestie. Via waterstofproductie ontstaat een alternatieve route om de geproduceerde elektriciteit af te zetten. Hierover wordt al overlegd, vertelt Sijtsema.

Een ronduit inventieve koppeling in het duurzame energiesysteem wordt gelegd met de plaatselijke rioolwaterzuivering. Beluchting met 100 procent pure zuurstof – een bijproduct van waterstofproductie met elektrolyse – maakt het zuiveringsproces aanzienlijk efficiënter. Traditioneel wordt daarvoor buitenlucht gebruikt, met hooguit 20 procent zuurstof. Inmiddels is al duidelijk dat met de nieuwe aanpak ruim 50 procent aan elektriciteit kan worden bespaard ten opzichte van de stroomvretende traditionele beluchting. De pure zuurstof komt namelijk onder druk uit de waterstofketen. Deze slimme toepassing oogstte al waardering van minister voor Klimaat en Energie Rob Jetten, die bij zijn eerste werkbezoek dit jaar de zuurstofkraan openzette – symbolisch dan, want er staat nog geen elektrolyser op Hessenpoort.

Of de door het Hessenpoortconsortium aangevraagde REACT-EU-subsidie voor de opstart van de waterstofketen wordt toegewezen, kan elk moment bekend worden. “Dat zou een flinke boost geven aan de ontwikkeling van dit gebied als energiecentrale”, stelt Sijtsema. “Als het plan geïmplementeerd is en de smart energy hub daadwerkelijk succesvol draait, kan dit concept ook op andere bedrijventerreinen worden uitgerold. Aan die schaalbaarheid werken we samen met oud-Commandant der Strijdkrachten Tom Middendorp en andere experts van de Stichting WeSustain”, aldus Sijtsema. Een van die experts, Robert Colijn, vertelde in een recente online conferentie van de Topsector Energie dat samenwerken cruciaal is voor een succesvolle smart energy hub. Colijn: “De technologie is een no brainer, die gaat over het koppelen van ketens. Maar de denklijnen gaan over samenwerken, hoe kunnen we zaken anders gaan organiseren? In de ketens, van de opwek naar de gebruiker, moeten we elkaar geen vliegen afvangen, maar juist helpen. Dat betekent dat we echt anders met elkaar zullen moeten omgaan.”

Elders in Nederland: een greep

Alliander startte in januari project EIGEN, kort voor Energy hubs voor Inpassing van Grootschalige hernieuwbare ENergie. “Door het aantrekkelijker te maken voor bedrijven om deel te nemen aan een energy hub, kunnen we knelpunten op het net voorkomen tegen lagere systeemkosten en zo zorgen voor eerlijke tarieven”. stelt Alliander. Samen met de twaalf projectpartners wil Alliander over vier jaar een blauwdruk hebben voor grootschalige uitrol. In Hart van Brabant voorziet de Regionale Energie én Klimaat Strategie (REKS) in acht energy hubs. “Een uitgelezen kans om samen innovatieve oplossingen te bedenken en toe te passen”, stelt Enexis Netbeheer.

Colijn ziet een energy hub ook als sociale verbinder: “Door waterstof op te schalen, krijg je een lokale backbone waarmee je bewoners en bedrijven zowel als opwekkers en als afnemers kunt bedienen. De daarmee opgebouwde waarde blijft ook lokaal; die is van, voor en door de mensen. Zwolle heeft een logistiek cluster dat ook voor stadsdistributie nu nog grotendeels op diesel rijdt. In de stad wil je natuurlijk schone lucht en Zwolle is een van de 25 steden die zich ten doel heeft gesteld in 2025 te voldoen aan de zero emission-afspraak. Dus als je op waterstof gaat rijden, wordt de keten automatisch ook een sociale opgave.”

Voor parkmanager Sijtsema is het regionale economische belang ook een sterke drijfveer. Mede daarom is ze wat terughoudend voor het idee om de Zwolse waterstofketen te koppelen aan de aangekondigde landelijke waterstofbackbone. Sijtsema: “Bij dat landelijke net hebben de grote jongens het natuurlijk voor het zeggen. Ik zou het mooi vinden als wij deze koppeling alleen leggen als we haar nodig hebben; dat we onszelf redden en de lokale opbrengst zo veel mogelijk lokaal benutten. We kunnen op Hessenpoort tenslotte grotendeels zelfvoorzienend zijn als we alle opgewekte energie goed met elkaar uitwisselen. Dan schakelen we de netten alleen in als het echt nodig is, als back-up. Dat is mijn ideaalbeeld.”

Op weg naar dat ideaalbeeld zet Hessenpoort steeds nieuwe stappen. Inmiddels is er een energiecoöperatie opgericht die de bedrijven moet helpen bij het oplossen van hun energievraagstukken. “Als we het collectief aanpakken, geeft dat betere resultaten. Maar het vraagt wel heel specifieke kennis, bijvoorbeeld over regelgeving. Daarom koppelen we deze activiteiten los van de ondernemersvereniging”, legt Sijtsema uit.

De eerste actie van EnergieCoöperatie Hessenpoort is al in het vizier. Sijtsema: “We willen onderzoeken of het mogelijk en zinvol is om bedrijven ‘achter de meter’ aan elkaar te koppelen. Veel bedrijven willen verduurzamen en zonnepanelen op hun dak leggen, maar door de netcongestie kan de opgewekte stroom niet naar het elektriciteitsnet. In overleg met de ACM en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland bedrijven willen we de opgewekte stroom onderling laten uitwisselen, zonder het net te belasten. Dat zorgt voor minder netcongestie. En door ons eigen lokale systeem te bouwen, houden we de waarde ervan lokaal – bij degenen die de waarde creëren.”

De energiecoöperatie zet ook de deur open voor activiteiten waardoor Hessenpoort op termijn een rol kan vervullen als energiecentrale voor Zwolle en het omliggende agrarische gebied, bijvoorbeeld door de overtollige elektriciteit te benutten voor de Hessenpoortse waterstofketen.

“Er is bijvoorbeeld al een hoogrendementsketel op de markt die werkt op aardgas gemengd met waterstof. Die hoeft niet te worden aangepast als je volledig overstapt op waterstof. Het is goed om te onderzoeken hoe deze op korte termijn al inzetbaar zou kunnen zijn in woonwijken”, aldus Sijtsema.

De samenwerking tussen de ondernemers, de gemeente Zwolle en de provincie Overijssel is vol op stoom voor de smart energy hub Hessenpoort, die ook relevant is in de context van de regionale energiestrategie. “RES-doelstellingen krijgen pas echt vorm als de markt meebeweegt en opwek en gebruik aan elkaar gekoppeld kunnen worden”, besluit Sijtsema. “Nieuwe oplossingen vragen om investeringen. Dan heb je ook ondernemers nodig die hun nek uitsteken. En daarom is het zo belangrijk dat lokale overheden energy hubs stimuleren. Dan doen wij waar wij goed in zijn: ondernemen en gewoon regelen dat dit er echt komt.”