Uit Net NL#35: Net niet nat

Maastricht, juli 2021. In Zuid-Limburg en de grensregio zijn recordhoeveelheden regen gevallen. Het Bedrijfsvoeringscentrum van Enexis houdt het snel stijgende waterpeil in de Maas met argusogen in de gaten, want dit deel van het werkgebied kent een aantal assets dat kwetsbaar is voor overstromingen. Zoals het Maastrichtse transformatorstation Boschpoort, dat vlak aan de Maasoever ligt. Het is een belangrijk station voor de omgeving, waar twee transformatoren elektriciteit met een spanning van 50.000 volt voor verdere distributie omzetten in 10.000 volt. Het station ligt hoog genoeg om niet meteen natte voeten te krijgen als het Maaswater alarmerend hoog komt te staan. Maar onkwetsbaar is het station nou ook weer niet. Extreme omstandigheden – denk: dijkdoorbraken, vloedgolven – kunnen voor problemen zorgen.

Deltaplan

Volgens het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie moet het Nederlandse energienet uiterlijk in 2050 klimaatrobuust zijn. TenneT-strateeg Chantal ter Braak vertelde erover in NetNL #33. “Er zijn verschillende onderzoeken uitgevoerd om inzicht te krijgen in de impact van klimaatverandering op het energiesysteem. Op basis van die uitkomsten worden nu verschillende scenario’s uitgewerkt, waarvan sommige om ingrijpende aanpassingen vragen.”

Als op woensdag 14 juli het bericht komt dat de Maas op donderdagavond waarschijnlijk buiten haar oevers zal treden, krijgt werkverantwoordelijke Ed Jongen een seintje van het Bedrijfsvoerings-centrum: het hoogwaterprotocol treedt in werking. “Voor ons is dat het moment waarop we uit voorzorg pompen en schotten naar het transformatorstation gaan brengen”, legt hij uit. Als de voorspelde waterstanden die dag nog verder stijgen, besluit Jongen in overleg met zijn team-manager een ploeg samen te stellen om 's nachts bij het station te waken – zodat er bij wassend Maaswater genoeg mensen zijn om de pompen in te schakelen en andere maatregelen te nemen om het water uit het station te houden.

Tenminste, zo lang dat verantwoord kan. Als de vooruitzichten te risicovol worden, luidt de instructie om bijtijds de installatie uit bedrijf te nemen en een veilig heenkomen te zoeken. Want netbeheerders gaan heel ver om leveringszekerheid te garanderen, maar veiligheid gaat boven alles – inclusief die van medewerkers.

Zo regelt Jongen bijvoorbeeld ook met een met Enexis samenwerkende aannemer dat er een tractor paraat staat om de collega’s van en naar het station te vervoeren. De prognose rond de waterstand is namelijk inmiddels nog een tandje somberder geworden. Volgens de voorspellingen houdt het station het nét droog, maar zullen de straten eromheen onderlopen. Als het echt zo ver komt, biedt de tractor in ieder geval een veilige uitweg aan de mannen.

Degenen die deze nacht op het station zullen doorbrengen, zijn Marijn Janssen, Remco van Dalfsen en Roy Habets. Ze hebben zich er zelf voor aangemeld – tot dankbaarheid van Jongen zijn er genoeg collega’s die met alle plezier willen bijspringen in deze uitzonderlijke situatie.

Habets vertelt hoe zijn voorbereiding ging: “Die woensdagavond had ik nog storingswachtdienst, dus ik zou donderdag sowieso slaapuren hebben. Rond het middaguur was de kogel door de kerk: we blijven vannacht op Boschpoort. ’s Middags ben ik nog naar de supermarkt gegaan, zodat ik een goed gevulde boodschappentas had voor op het station. Rond 19 uur was ik er. Vanaf de brug ernaartoe was goed te zien hoe de Maas was veranderd in een enorme watervlakte. ‘Dat gaat wel echt menens worden vanavond’, dacht ik – de ernst van de situatie was niet te missen.” 

Nadat Habets, Janssen en Van Dalfsen alles in gereedheid hebben gebracht in het station, lopen ze om beurten regelmatig naar de waterkant om te zien hoe het rivierpeil zich ontwikkelt. Veel buurtbewoners doen hetzelfde; eigenlijk staan er continu mensen langs de rivier. Aanvankelijk zijn de bewoners verbaasd de Enexis-medewerkers te zien: ‘wat doen jullie nou hier?’ De verbazing is nog groter als de mannen vertellen dat ze de hele nacht blijven. “Als we uitlegden waarom, dan snapten de mensen het wel. Maar uit zichzelf staat bijna niemand erbij stil dat de elektriciteits- en gasnetten natuurlijk niet onkwetsbaar zijn voor natuurgeweld”, vertelt Habets.

Tegen 23 uur is het afgelopen met de wandelingetjes naar de waterkant: de mannen krijgen het bericht dat er vanuit België nu zo veel water in aantocht is dat ze met het oog op hun eigen veiligheid het station niet meer mogen verlaten – het risico op een dijkdoorbraak stroomopwaarts is niet denkbeeldig. Habets baalt er een beetje van. “Niet dat ik nou zo graag het gevaar opzoek. Maar even bij de rivier kijken vormde een welkome afleiding, Op een gegeven moment ben je namelijk wel klaar met de voorbereidingen in het station. En dan zit je elkaar maar aan te staren. Veel meer dan afwachten en het beste ervan hopen, konden we niet doen.”

Het loopt met een sisser af – figuurlijk dan. Iets na middernacht zien de Enexis-technici op een in de haast gedownloade app dat de Maas een duizelingwekkende 330 kuub water per seconde afvoert. Maar daarna daalt het getal. De Maas heeft haar hoogste stand bereikt, zonder dat het water in de buurt van het station is gekomen – het gevaar is geweken. “Pas als je de opluchting voelt dat het ergste achter de rug is, merk je dat de spanning eigenlijk toch best hoog was opgelopen”, vindt Van Dalfsen. Janssen herkent dat. “We kakten ook wel behoorlijk in toen die spanning eenmaal afnam”, lacht hij. “Maar het was hartstikke mooi om hier als team zo bereidwillig aan mee te werken. Wat mij betreft doen we het de volgende keer gewoon wéér zo.”

Naschrift: Boschpoort hield droge voeten, maar in Valkenburg, waar de Geul op een ongekende manier buiten z’n oevers trad, telde Enexis twintig beschadigde middenspanningsstations. Deels was dat een ingecalculeerd risico. Bij het kiezen van geschikte locaties voor netinstallaties wegen namelijk allerlei factoren mee, zoals landschapsinpassingen, vergunningen, lokaal draagvlak etc. Zo stond één van de beschadigde Valkenburgse transformatoren in de kelder van Kasteel den Halder. Op veel fronten een perfecte plek: uit het zicht, op een plek waar niemand er last van heeft – maar bij een overstroming loopt het natuurlijk wel snel onder water. Dit soort lastige afwegingen moeten de netbeheerders in de toekomst nog veel vaker maken: voor de energietransitie zijn veel extra installaties nodig en het wordt steeds moelijker om geschikte locaties te vinden. Meer hierover is te lezen in het artikel ‘Netbeheerders leren werken met water’ op netbeheernederland.nl.

Water & wind

Naast water zorgde deze zomer ook wind voor problemen in het net. Een valwind, om precies te zijn – een grote hoeveelheid koude lucht die vanuit een zware onweersbui met grote snelheid op het aardoppervlak ‘valt’ en daar als het ware uiteenspat. Medio juni blies zo’n valwind rond Leersum honderden bomen als luciferhoutjes tegen de vlakte – ook in de bebouwde kom, waar de losgerukte wortels kabels en leidingen dreigden te beschadigen. Stedin voerde daarom extra inspecties uit en vervroegde het vijfjaarlijkse preventieve onderzoek naar gaslekken.

Iets noordelijker, bij het Gelderse Oosterwolde, verwoestte een valwind vier 20.000 kilo wegende stalen hoogspanningsmasten. Daarbij kwamen de lijnen deels neer op een nabijgelegen boerderij en lokale weg. Niemand raakte gewond. TenneT heeft inmiddels tijdelijke vervangende masten geplaatst; door de wereldwijde materialenschaarste laten de definitieve masten nog even op zich wachten – TenneT gaat uit van maximaal een jaar.

Valwinden (ook wel bekend als downbursts of microbursts) komen niet vaak voor in Nederland. Ze staan bekend om hun plotselinge ontstaan en enorme kracht. Piloten zijn er dan ook zeer beducht voor; valwinden hebben al verschillende vliegtuigcrashes veroorzaakt.