Uit Net NL#27: Opsporing verzocht

Met de technische kanten zijn de netbeheerders al volop bezig. “Inzicht in het net is primair nodig vanwege het sterk veranderende gebruik in de energietransitie: zonnepanelen, gasloze wijken, elektrische auto’s die laden maar ook kunnen terugleveren. We moeten weten of het net die veranderingen aankan. In steeds meer wijken kunnen we de kabels die uit de transformatorstations komen van afstand monitoren”, legt Jans-Rat uit. Bij het monitoren van de netstroom in een wijk valt afwijkende belasting uiteraard op. “Soms is dat een hennepkwekerij, maar het kan ook een ander probleem zijn. Daarom moeten wij onderzoeken wat de oorzaak is. Dat is onze wettelijke taak: we moeten de veiligheid in het net garanderen.”

De digitalisering van het elektriciteitsnet is in volle gang, maar zal niet overal het niveau halen dat de OvV wenst. Meten ‘tot op woningniveau’ is volgens de netbeheerders nog een brug te ver. De aanleg van een geautomatiseerd meetsysteem op het totale distributienet vraagt geld, tijd en technisch personeel, dat nu al schaars is. Wel wordt onderzocht of zo’n meetsysteem in de toekomst gerealiseerd kan worden.

Overigens helpt de slimme meter netbeheerders níet om energiediefstal exact te lokaliseren. Een reguliere meterkast levert namelijk onvoldoende vermogen voor een hennepkwekerij. De aftakking wordt dus voor de meter aangelegd, zodat de meter het verbruik niet registreert. Dan helpt een simpel sommetje: als het transformatorstation in een wijk veel meer elektriciteit levert dan de gezamenlijke verbruiksmeters registreren, duidt dat op een storing of energiediefstal.

De steeds betere monitoring van de netstromen in wijken zorgt ervoor dat illegale aansluitingen sneller in beeld komen. En dan? De netbeheerder sluit de energietoevoer af als hij zo´n situatie aantreft en doet aangifte van energiediefstal. “Voor ons staat de veiligheid voorop”, stelt Jans-Rat. “Voor omwonenden en voor onze medewerkers. Technisch maakt het voor ons geen verschil of er diefstal plaatsvindt voor bitcoinmining, de kweek van paprika’s of illegale hennepteelt. Onze mensen weten hoe ze veilig omgaan met elektriciteit, maar niet hoe ze criminelen een halt toeroepen. Bij het vermoeden van hennepkweek zullen we dus altijd een beroep doen op de politie.” 

De ervaring leert dat een effectieve aanpak van deze onveilige energiediefstal vraagt om goede samenwerking van de vele betrokken partijen: politie, het OM, de brandweer, gemeenten, netbeheerders, maar ook woningcoöperaties en energieleveranciers. Volgens de OvV heeft de burgemeester een sleutelpositie om samenwerking tussen die partijen tot stand te brengen en te verbeteren. Jans-Rat onderschrijft dat: “We werken al jaren samen met politie, justitie en gemeenten. We zien dat dat meer vruchten afwerpt als de burgemeester daar de regie over voert. Voor de uiteindelijke vervolging is het belangrijk een goede afweging te maken welke partij als eerste een pand binnenkomt. Soms is dat de politie, soms de gemeente of misschien wel de Belastingdienst. De politie mag een pand alleen betreden op strafrechtelijke grond – voor de burgemeester geldt dat niet. Die kan een pand binnengaan of sluiten als de openbare orde in het geding is, als er dus een vermoeden is van een onveilige situatie.”

Aantal opgerolde kwekerijen en bijbehorende energiediefstal

2018: 2600
95 miljoen kWh

2017: 3300
125 miljoen kWh

2016: 4300
136 miljoen kWh

Het aantal opgerolde kwekerijen daalt al een aantal jaar. Dat kan erop duiden dat ze geraffineerder worden verstopt, want er zijn geen aanwijzingen dat de sector krimpt.

Deze aanpak lijkt de gedroomde – en misschien wel enige – methode om wietplantages voorgoed uit woonwijken te bannen. Een opgerolde plantage wordt nu vaak direct vervangen door een nieuwe teelt elders. “Maar als we het verbruik continue kunnen monitoren, zijn we er ook direct bij om die weer op te rollen”, vertelt Jans-Rat. “Zo kunnen we ook de mensen beschermen die mogelijk gedwongen worden om kweekruimte beschikbaar te stellen in hun huis. Energiediefstal wordt direct opgemerkt en het heeft geen zin om een nieuwe kwekerij te starten. Die komt niet meer tot wasdom, die halen we weg.”

Inzet en regie vanuit de gemeenten is echter geen vanzelfsprekendheid, weet Jans-Rat. “Er zijn nog gemeenten die er geen mensen voor inzetten en burgemeesters die denken dat er in hun gemeente niets aan de hand is. Als ze niets doen met onze informatie ontstaat er voor de netbeheerder een bijna onmogelijke opgave. Niets doen is geen optie als we weten dat de situatie gevaarlijk is. Ik ga dan vragen wat ze doen als er slachtoffers vallen. Politie en gemeenten moeten meer capaciteit inzetten tegen hennepteelt. We zien gelukkig wel een kentering en meer bewustwording. Voorheen nodigde ik mezelf uit, nu word ik steeds vaker gevraagd om informatie te brengen.”

Standpunt Netbeheer Nederland

Meer samenwerking, met name met politie en gemeenten, is van groot belang om de risico’s van hennepkwekerijen voor omwonenden in woonwijken terug te dringen. Netbeheerders zien in de praktijk dat het vruchten afwerpt als een burgemeester daarbij de regie voert. Netbeheerders kunnen diefstal van energie steeds beter meten in het net, vooral door aanpassingen die nodig zijn voor de transitie, en waken over de veiligheid van de energienetten. Maar criminelen aanpakken, is niet hun expertise. Dat is, zeer gecomprimeerd, de reactie van Netbeheer Nederland op de bevindingen en aanbevelingen van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV).

Kennis delen is belangrijk om deze gevaarlijke energiediefstal aan te pakken en te voorkomen. Belemmering is wel dat instanties niet zomaar alle informatie met elkaar mogen delen volgens de Algemene Verordening Gegevensbescherming. Het wetsvoorstel ‘Gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden’ zou hiervoor een wettelijk kader kunnen bieden. Dat richt zich namelijk op het verbeteren van de uitwisseling en verwerking van gegevens tussen samenwerkende instanties. “Op dit moment kunnen we maar beperkt informatie uitwisselen”, bevestigt Jans-Rat. “Maar ook zonder privacygevoelige informatie te delen, kunnen we elkaar verder helpen. Als je in een stadswijk iets zoekt, scheelt het veel als ik je vertel in welke straat je moet zijn.”

Een proefproject in Gilze en Rijen staat model voor de aanpak van hennepplantages. Met regie van burgemeester Jan Boelhouwer en samenwerking tussen Enexis, brandweer, politie en OM werden in oktober vorig jaar zeven hennepplantages opgerold aan de hand van data van de netbeheerder. De projectgroep richtte zich in eerste instantie op brandgevaar. Toen er in tien straten in de bebouwde kom van Rijen verdachte situaties aan het licht kwamen, hebben de pilotdeelnemers deze straten huis-aan-huis bezocht. Samen met de bewoners werden ruim honderd woningen op brandgevaar gecontroleerd, waarbij de zeven hennepkwekerijen werden ontdekt. Paul Depla, burgemeester van Breda, was ook bij dit project betrokken. Hij gaat de aanpak ook in zijn stad volgen.

Geef netbeheerders een actievere rol bij de opsporing van hennepkwekerijen, zowel via technische mogelijkheden als via persoonlijke opsporing ‘achter de voordeur’. Die aanbeveling deed de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV). Voelen de netbeheerders daar ook voor?

Burgers moeten in hun directe woonomgeving beter beschermd worden tegen de onaanvaardbare gevaren van illegale hennepteelt, stelde de OvV vorig jaar in het rapport ‘Omgevingsveiligheid hennepkwekerijen’. Die veiligheidsrisico’s zijn zeer ernstig: ongeveer 65 geregistreerde grote branden per jaar zijn ‘hennepgerelateerd’. Bij een kwekerij kan gemakkelijk brand ontstaan door illegale aansluitingen op het elektriciteits-net en onkundig geïnstalleerde apparatuur. Bij meer dan driekwart van de circa 4.000 hennepkwekerijen die jaarlijks ontmanteld worden, is sprake van zo’n gevaarlijke elektrische installatie. Daarnaast zag de Onderzoeksraad risico’s als instorting, elektrocutie, koolmonoxidevergiftiging en vervuiling van leidingwater.​