Energiewet eerste stap; uitwerking essentieel voor energietransitie

Op weg naar een klimaatneutrale samenleving maken de traditionele gas- en elektriciteitsnetten in ons land plaats voor één integraal energiesysteem waarin alle (nieuwe) vormen van energie in onderlinge samenhang voorzien in de Nederlandse energiebehoefte. De nieuwe Energiewet is voor de netbeheerders doorslaggevend om deze grote maatschappelijke verandering te kunnen faciliteren. Zo zullen we de komende 10 jaar onder andere het elektriciteitsnet verdubbelen en het gasnet geschikt maken voor nieuwe gassen waaronder waterstof. Daar biedt het wetsontwerp een goed kader voor, maar veel moet nog worden uitgewerkt of mist nog. Naast snelle verdere invulling, nog voor de wet naar het parlement gaat, vragen we om een jaarlijks terugkerend adaptief pakket aan korte wijzigingen in de wet- en regelgeving, om belangrijke ontwikkelingen steeds te kunnen verankeren. Dat zou bijvoorbeeld kunnen door middel van een jaarlijkse ‘energiesprint’, vergelijkbaar met het jaarlijkse Belastingplan.

Beheerders van een integraal systeem

 Voor de netbeheerders – als medeontwerpers van het nieuwe integrale energiesysteem - markeert de Energiewet de belangrijke verandering van hun rol. De bewoordingen in de bestaande en nieuwe wet illustreren dit: van netbeheerder naar systeembeheerder, die het ontwikkelen van het integrale energiesysteem als belangrijke taak heeft. Data zijn hiervan een onlosmakelijk onderdeel.

Het is belangrijk dat de wet systeemintegratie onderschrijft, met ruimte voor nieuwe energiedragers zoals duurzame gassen. Ook flexibele oplossingen voor een overschot of een tekort aan duurzame energie zijn onmisbare onderdelen van het systeem. Innovatieve technieken moeten wettelijk kunnen worden ingepast.

Het systeemontwerp op zichzelf is uitdagend. Experts van de netbeheerders kijken al vooruit naar 2050 en werken al op alle niveaus het kader uit voor het energiesysteem van de toekomst. De samenleving zal de definitieve keuzes maken voor energiebronnen en locaties. 

 Transparantie over kosten, duur en maakbaarheid

 Belangrijke aanpassing voor de netbeheerders is de veranderde aansluit- en transportplicht, die kan verschillen per locatie en situatie, afhankelijk van beschikbare capaciteit. Hierbij spelen maatschappelijke belangen uiteraard een rol. Dat past bij een transitie waarin we op verantwoorde wijze moeten omgaan met publiek geld en schaarse menskracht en materialen.

Transparantie van de zijde van de netbeheerders naar de buitenwereld, en zeker de consument, over kosten, realisatieduur en maakbaarheid, is daarom onontbeerlijk. Dat past bij onze publieke rol en het is belangrijk voor het maatschappelijk draagvlak, dat immers mede bepaald wordt door de kosten en uitvoerbaarheid. 

 Data: vertrouwen van consument voorop

 In de wet komt duidelijk naar voren hoe belangrijk data zijn voor het functioneren van een decentraal, open energiesysteem. Data zijn voor de netbeheerders essentieel om de systeemstabiliteit te waarborgen, maar bijvoorbeeld ook voor fraudebestrijding. Randvoorwaarde is vertrouwen van de consument; dat borgen we met een stelsel waarin de consument zelf bepaalt wie er toegang heeft tot zijn of haar gegevens.

Onze prioriteiten

 Om de Energiewet transitieproof te maken, is concrete uitwerking nodig op een aantal punten. In onze consultatiereactie doen we een dringend appèl op de wetgever om hier voorrang aan te geven.

• Werk AMvB’s (Algemene Maatregel van Bestuur) en Ministeriële Regelingen (minREG) snel uit, in ieder geval vóór het wetsvoorstel wordt voorgelegd aan het parlement. Introduceer daarnaast een jaarlijkse ‘energiesprint’, waarin net als bij het jaarlijkse Belastingplan, een wendbaar pakket aan wet- regelgeving wordt gepresenteerd om in te spelen om de nieuwste ontwikkelingen.
• Maak innovatieve ontwikkelingen, zoals waterstof, wettelijk inpasbaar: juist voor de energietransitie zijn innovatie en experimenten van grote waarde. Alle betrokken partijen zijn immers nog aan het ontdekken wat de volgende stappen zijn. Het raamwerk van de Energiewet is hiervoor nu nog niet toereikend op bijvoorbeeld het gebied van waterstof en systeemintegratie en algemeen de mogelijkheid tot experimenteren.
• Behoud de noodzakelijke ruimte voor de infrastructuurbedrijven: de lijst met toegestane handelingen en activiteiten is beperkt, zeker op het gebied van laad- en waterinfrastructuur, maar bijvoorbeeld ook voor certificering van hernieuwbare energie. 
• Creëer wettelijke instrumenten om te komen tot een integraal energiesysteem op basis van alle sectorplannen – RES (regionaal), CES (industrie), NAL (mobiliteit) en TVW (warmte). De Energiewet voegt elektriciteit en gas in één wet samen, maar mist nog het kenmerk van systeemintegratie. Denk aan afspraken m.b.t. conversie (omzetting van elektriciteit naar waterstof en omgekeerd) en de samenhang tussen investeringsplannen voor (duurzaam) gas, elektriciteit en warmte of andere energiedragers. 
• Stel spelregels op voor een maatschappelijk afgestemde planning en prioritering m.b.t. energie-infrastructuur: naast het Rijk hebben decentrale overheden hierin een essentiële rol. Netbeheerders ondersteunen de regio’s op dit moment met het doorrekenen van keuzes op betaalbaarheid en uitvoerbaarheid en met adviezen over systeemefficiëntie. We kunnen dat beter als de voorgestelde wet meer ruimte biedt om lokale overheden optimaal te ondersteunen.
• Werk volgens een jaarlijkse wetgevingsagenda: de Energiewet zal zo'n centrale rol innemen bij de razendsnelle ontwikkelingen in het systeem, dat het noodzakelijk is om de wet jaarlijks aan te kunnen passen aan de actualiteit. Daarom roepen wij het ministerie op om ieder jaar ruimte te maken voor een wetgevingstraject.
• Financierbaarheid: In het wetsontwerp wordt teveel open gelaten hoe de toekomstige tariefregulering de duurzaamheid zal gaan stimuleren. De netbeheerders staan aan de vooravond van een enorme verbouwing van het energiesysteem. Met het oog op de majeure investeringsopgavenvan de netbeheerders t.b.v. de energietransitie, biedt dit wetgevend kader te weinig zekerheden om die te financieren. In het wetsontwerp is hier te weinig aandacht voor.