Uit Net NL#29: Biedt de vluchtstrook redding?

Het Nederlandse elektriciteitsnet is niet zomaar een van de betrouwbaarste ter wereld. Het hoogspanningsnet is, wettelijk verplicht, dubbel, uitgevoerd: redundant, in vaktermen. Bij een storing of onderhoud op een circuit, neemt het reservecircuit het transport over. Zo blijft het systeem gewoon functioneren. De term ‘vluchtstrook’ is hier dan ook ietwat misleidend; in feite liggen er in die beeldspraak twee complete snelwegen naast elkaar, waarvan er – ook weer volgens de wet – steeds maar één gebruikt wordt.

Netbeheerders kunnen ook nu voor een tracé ontheffing aanvragen voor de verplichte redundantie bij de Autoriteit Consument en Markt (ACM). Dat is al tweemaal gedaan; de ACM verleent dan ontheffing, na onderzoek en onder strikte voorwaarden. Minister Wiebes wil voor het gehele net vrijstelling regelen van de redundantie-eis, in een algemene maatregel van bestuur (AMvB). Met één beperking: de vrijstelling geldt alleen voor transport van elektriciteitsproductie – niet om extra netruimte te creëren voor verbruik. Een AMvB is doorgaans sneller doorgevoerd dan een wetswijziging. Wiebes verwacht dat dit begin 2020 geregeld is.

De netbeheerders brachten in kaart waar de vraag naar elektriciteitstransport van grootverbruikers en -leveranciers de net-capaciteit te boven gaat en dus tot congestie leidt. Bij Stedin is dat nog niet het geval, al is in een flink deel van Stedins net nog slechts beperkt extra capaciteit beschikbaar. Liander ziet in zijn werkgebied momenteel op 61 plaatsen capaciteitstekort; bij 45 daarvan gaat het om terugleveren aan het net. Enexis ziet (in samenwerking met TenneT en Rendo) 19 gebieden met congestieproblemen. Het capaciteitstekort in die gebieden loopt uiteen van 3 tot wel 15 keer het bestaande vermogen. Enexis en TenneT verwachten dat de netaanpassingen om aan de capaciteit te voldoen gemiddeld 5 tot 10 jaar in beslag nemen, met uitschieters naar 15 jaar.

In de gebieden waar een capaciteitsgebrek is vastgesteld, worden nieuwe aanvragen voor transport van opgewekte stroom voorlopig niet gehonoreerd. Bovendien worden voor die gebieden door netbeheerders geen positieve  transportindicaties afgegeven. Zo’n indicatie is sinds dit najaar verplicht bij de aanvraag van een SDE+-subsidie en moet voorkomen dat subsidie wordt toegezegd voor duurzame projecten in gebieden met netschaarste. Bij navraag van Energeia bleek dat in de eerste helft van oktober de drie grote netbeheerders voor 335 van de 2.264 aanvragen een negatieve indicatie afgaven.

Zeker, ze hebben er zelf voor gepleit. Op plekken waar netverzwaring nog gerealiseerd moet worden, ontstaat hiermee extra transportcapaciteit voor duurzaam geproduceerde elektriciteit. TenneT verwacht zelfs dat met deze aanpak in de toekomst mogelijk minder investeringen in het net nodig zijn.

Waar zonneparken of all electric woonwijken in minder dan twee jaar gerealiseerd kunnen worden, vraagt een netverzwaring drie tot soms wel meer dan tien jaar. Dat maakt het erg lastig om de netcapaciteit in de pas te laten lopen met de verduurzaming. Met name de procedures voor besluitvorming rond de vaak ruimtelijk ingrijpende netinfrastructuur spelen de netbeheerders parten.

Niet zo veel. De oplossing maakt in het hoogspanningsnet gebruik van bestaande infrastructuur, aangevuld met een beveiligingsschakeling. Die is op relatief korte termijn te implementeren. Daarnaast wordt de beveiliging in het net gebruikt om zonodig de invoer stil te zetten van leveranciers die gebruikmaken van reservecapaciteit. Zij krijgen dan ook een speciaal contract waarin dat geregeld wordt.

Voor de leveringszekerheid aan woningen en bedrijven mag de inzet van reservecapaciteit geen verschil maken. Producenten kunnen wel vaker afgeschakeld worden, vooral bij storingen. Dan wordt de reservecapaciteit weer gewoon ingezet voor de reguliere aansluitingen. De vergelijking met de vluchtstrook gaat hier weer wel op: in geval van nood moet de reservecapaciteit weer direct beschikbaar zijn. De besturing van het net wordt met deze aanpak wel complexer. Er blijft bovendien steeds minder ruimte over om onderhoud aan het net uit te voeren.

Minister Wiebes stelde op 28 juni in een brief aan de Tweede Kamer dat het hoogspanningsnet 50 tot 100 procent meer productie aankan door vrijkomende reservecapaciteit. "In het middenspanningsnet zal hierdoor circa 30 procent meer duurzame opwek kunnen worden aangesloten", aldus de minister. De omvang en oorzaak van schaarste in het net is echter voor elke locatie verschillend. Reservecapaciteit levert dus geen generieke verruiming van de transportmogelijkheden.

Helaas niet. Reservecapaciteit levert een substantiële bijdrage, maar is nog altijd onvoldoende om de hausse aan aanvragen voor zonneparken nu wel te kunnen honoreren. Daarvoor is echt netverzwaring nodig en netbeheerders investeren daar dan ook fors in. Een belangrijke rol is weggelegd voor de Regionale Energie Strategieën. Die kunnen tijdig duidelijk maken waar wanneer welke aanpassingen aan het net nodig zijn. En eraan bijdragen dat duurzame initiatieven zoveel mogelijk plaatsvinden waar ze ook efficiënt in het elektriciteitsnet zijn in te passen.

Naast het loslaten van de storingsreserve in het net voor duurzame opwekkers is volgens TenneT curtailment een goede optie. Daarbij worden aanbieders tijdelijk afgeschakeld als het aanbod de netcapaciteit op dat moment overtreft. Dat vraagt een wijziging van de marktregels die netbeheerders hebben vastgelegd in de netcode. Aan de wijzigingsvoorstellen voor curtailment wordt dan ook gewerkt. Ook hiervoor moet de ACM eerst toestemming verlenen.